Drewno w domu po powodzi

Wciąż mamy jeszcze w pamięci obraz zalanych mieszkań, w ostatniej powodzi w Polsce, w których ucierpiały najwięcej; wystroje wnętrz (boazerie), podłogi, meble, drzwi i okna, wykonane z drewna czy materiałów drewnopochodnych (sklejki, płyty wiórowej, płyty pilśniowej twardej). Skutki zamoczenia, zalania wodą w czasie powodzi tego sprzętu są różne i zależą od intensywności zalania.

Zjawiska anizotropii pęcznienia i skurczu drewna

Drewno i jego materiały pochodne są tworzywami higroskopijnymi, posiadają właściwości pobierania (wchłaniania) wody z otoczenia. Nasiąkliwość ich jest różna i zależy od czasu pobytu w wodzie. Pełne nasycenie drewna następuje wówczas kiedy wszystkie jego pory wypełnią się wodą tj. wystąpi maksymalna ilość wody związanej, odpowiadającej punktowi nasycenia włókien drzewnych (średnio 30%) i maksymalna ilość wody wolnej. Wystarczy jednak, że przedmioty domowe, wykonane z drewna i jego materiałów pochodnych zostaną zalane, zamoczone, czy nawet tylko nasycone wodą, to zachodzi już zjawisko anizotropii pęcznienia, które powoduje, że drewno zwiększa swoje wymiary liniowo i objętościowo. Wchłaniana woda wnika między micele, stanowiące najdrobniejsze elementy strukturalne celulozy, wchodzącej w skład budowy drewna, pokrywa ich powierzchnie otoczką wody i powoduje ich rozsunięcie, co uwidacznia się spęcznieniem. Wprawdzie wszystkie przedmioty z drewna (prawie) są pokrywane środkami ochronnymi (farby, lakiery) czy impregnatami, które częściowo wstrzymują penetrację wody w jego strukturę budowy, to jednak w pełni nie zabezpieczają. W wyniku spęcznienia drewno i jego materiały pochodne, zwiększają swoje wymiary, co powoduje zrywanie spoin klejowych na połączeniach czopowych elementów konstrukcyjnych, spowodowane rozszerzalnością objętościową i przemieszczaniem się ich względem siebie. Następuje zniszczenie wszelkich powiązań sklejanych, powszechnie stosowanych w konstrukcjach wyrobów z drewna (meble, okna i drzwi, przyklejane podłogi i posadzki). Rozmiary spęcznienia mogą być różne i są uzależnione od stopnia nawilgocenia i budowy anatomicznej drewna oraz od kierunku przebiegu jego włókien.

Zjawisko pęcznienia drewna ściśle jest powiązane ze zjawiskiem jego kurczenia się, które występuje podczas jego wysychania. Dlatego współczynnik pęcznienia i kurczenia się drewna ma te same wartości i oznacza – wielkość spęcznienia czy skurczu liniowego lub objętościowego, odpowiadająca zmianie wilgotności drewna o 1%. Np. współczynniki kurczliwości (w przekroju stycznym) powszechnie stosowanych gatunków drewna wynoszą: sosny – 0,31, modrzewia – 0,40, natomiast buka – 0,31, a dębu tylko – 0,28.

Jak wynika z przedstawionych danych, to najmniejszy skurcz posiada drewno dębowe i sosnowe, dlatego gatunki te powszechnie są stosowane w wykonawstwie mebli, boazerii czy podłóg. Natomiast materiały drewnopochodne, mimo, że posiadają współczynniki te o wiele niższe, to jednak nie są pozbawione tych zjawisk techniczno-fizycznych.

Z powodu braku odporności drewna i jego materiałów pochodnych na zalanie, zamoczenie wodą, to z chwilą wystąpienia tego zjawiska, należy jak najszybciej usunąć wodę, zawilgocenie, by skrócić do minimum czas jego nasiąkliwości i nawilgacania się. W zależności od stopnia nawilgocenia się materiałów drzewnych, kształtuje się wielkość ich anizotropii spęcznienia i skurczu. Drewno wysycha wolniej niż nawilgaca się i dlatego po usunięciu z niego wody, wilgoci do wilgotności technicznej (równoważnej), można przystąpić do oceny jego zniszczeń, powiązań konstrukcyjnych i powłok lakierowych.

Meble, boazerie i schody z drewna

Zalane, zamoczone wodą meble np. skrzyniowe (fot. 1) czy meble tapicerskie (fot. 2), na pozór nie wykazują zniszczeń. Dopiero po okresie ich wysuszenia, uwidaczniają się zniszczenia w konstrukcjach połączeniowych (luzy w czopach), pęknięcia płaszczyzn elementów konstrukcyjnych i dekoracyjnych, spęcznienia, zwichrowania elementów ruchomych (drzwiczki, szuflady, półki), odklejenia folii okleinowej (fot. 3) oraz miejscowe naschnięcia, złuszczenia i zanik lakierów. Natomiast w meblach tapicerskich poza tymi wadami występującymi w konstrukcjach nośnych (skrzynie, szkielety tapicerskie), następuje korozja elementów metalowych układu tapicerskiego i zapleśnienia jego materiałów wyścielających i pokryciowych. Występują nawet procesy gnilne wydzielające smrody, które w zasadniczy sposób przyczyniają się do dyskwalifikacji tych mebli, dla dalszego użytkowania. Niektóre meble zamoczone krótko i w niewielkim stopniu można uratować, ale wymagają naprawy w postaci wymiany, nawet elementów, przeprowadzeniu procesów ponownego sklejenia, lakierowania oraz w meblach tapicerskich odkażeniu i wymianie określonych materiałów tapicerskich.

Boazerie, schody, wykonane z drewna i materiałów drewnopochodnych w których poszczególne elementy składowe są łączone ze sobą na wkręty i gwoździe, mają większą szansę na renowację, odnowienie po zalaniu i zamoczeniu wodą. Praktyka wykazała, że po zamoczeniu najczęściej spotykane wady to; spaczenia, zwichrowania listew, pęknięcia słupków (fot. 4) czy tralek schodów oraz szorstkość płaszczyzn, złuszczenia i zaniki powłok lakierowych. Podstawowymi czynnościami w naprawie boazerii jest selekcja zniszczonych poszczególnych listew boazeryjnych, tralek czy słupków, wstawienie nowych, dobranych gatunkowo z doborem usłojenia i koloru drewna, przeszlifowanie i odpowiednie polakierowanie, by przywrócić pierwotną funkcję i estetyczny wygląd. Szczególnie schody wymagają starannej naprawy, ponieważ ich wykonanie jest obwarowane przepisami dotyczącymi bezpieczeństwa jakie muszą spełniać.

Podłogi, posadzki z drewna
Podłogi, wykonane z drewna litego tj. z desek sosnowych czy modrzewiowych (gr. 32 mm) po zalaniu wodą, wymagają zdemontowania i poddania procesowi suszenia w suszarni (fot. 5) do wilgotności technicznej (8–10%). Wysuszone deski po przeglądzie, nadające się do dalszego użytku, wymagają obróbki szlifierskiej, zaimpregnowania i ponownego zamocowania do przesuszonych i zaimpregnowanych legarów stropowych. Przestrzeń podpodłogowa w stropie musi być również przesuszona i zabezpieczona środkami chemicznymi przed szkodnikami drewna – grzybami i owadami. Natomiast wszelkie podłogi pływające, wykonane z desek podłogowych klejonych warstwowo czy paneli podłogowych są mocowane na pióro, wpust i klej i w czasie zalania powiększają swoje wymiary i tworzą wybrzuszenia. W czasie tego procesu następuje zniszczenie piór i wpustów, dlatego na ogół deski te i panele nie nadają się do dalszego wykorzystania w ramach renowacji i naprawy podłogi.

Skutki zalania posadzki mozaikowej czy parkietowej są nieco inne. Pierwsza tj. mozaikowa, ze względu na małe powierzchnie lamelek, pękają wiązania klejowe i poszczególne lamelki odchodzą od podłoża i nadają się wyłącznie na opał. Podobny los spotyka posadzki parkietowe przyklejone klejami o niskiej wytrzymałości (fot. 6) i w dodatku kiedy poszczególne deszczułki są przyklejone nie na całej powierzchni (fot. 7).

Parkiety przyklejone klejami o wysokiej wytrzymałości i odporności na wodę (np. Bona Bond), posiadające prawidłowe dylatacje mogą jak wykazała praktyka, przetrzymać wszelkie drobne zalania czy zamoczenia wodą. Doskonałe parametry technologiczne tych posadzek powodują, że naprężenia rozciągające jakie występują w drewnie w czasie i po zalaniu wytrzymują i nie następuje całkowite ich zniszczenie. Parkiet ułożony w jodełkę staje się dodatkowym utrudnieniem i wstrzymuje wybrzuszenie deszczułek, ponieważ siły spęcznienia rozkładają się na wszystkie strony posadzki. Po wysuszeniu posadzki mimo braku wybrzuszeń, ujawniają się jednak plastyczne odkształcenia poszczególnych klepek parkietowych, w postaci „łódek” (rys.), które są widoczne gołym okiem. Przy tym należy tu podkreślić, że odkształcenia te mimo ustąpienia naprężeń (po osiągnięciu stanu wilgotności równoważnej) w drewnie, pozostaną i można je usunąć jedynie przez przeszlifowanie wyrównujące. Praktyka dowiodła, że taka posadzka może wykazywać ponadnormatywne szczeliny, które można wypełnić masą tzw. „fugendichtmasse”, odporną na pęknięcia i wykruszenia. Jeżeli jednak szczeliny są zbyt duże, to wówczas należy w nich umieścić sznur (np. bawełniany), aby masa połączyła się i skleiła tylko dwustronnie, w poziomie, ponieważ przy sklejeniu trzystronnym, również do podłoża, może wystąpić zjawisko poziomego odklejenia się sznura i rozszczelnienia szczeliny.

Wszelkie możliwe naprawy parkietu po jego zamoczeniu nie dają żadnej możliwości doprowadzenia go do pierwotnego stanu technicznego, a szczególnie osiągnięcia estetycznego wyglądu, ale umożliwiają jedynie przywrócenie funkcji komunikacyjnej.

Stolarka otworowa z drewna
Zawilgocona i spęczniała w wyniku zalania wodą, stolarka otworowa mieszkania, domu (drzwi, okna), wykonana z drewna, na ogół posiada takie wady:
– skrzydła okienne, drzwiowe nie zamykają i nie otwierają się,
– następuje spaczenie elementów konstrukcyjnych tak drzwi jak i okien,
– występują przebarwienia w powłokach malarskich i ujawniają się plamy grzyba sinizny oraz występuje korozja okuć,

Po wysuszeniu zalanych pomieszczeń, następuje zawsze proces wysychania stolarki otworowej, który trwa do czasu kiedy jej materiały drzewne osiągną wilgotność techniczną. Wówczas należy dokonać przeglądu technicznego i sprawdzić czy nie nastąpiły zwichrowania ramiaków, rozszczelnienia na przylgach, luzy w połączeniach czopowych narożników oraz utrata przyczepności powłok lakierowych. Wszystkie takie wady dyskwalifikują stolarkę do dalszego użytkowania, ponieważ nie może ona spełniać w pełni funkcji użytkowo-estetycznej. Jeżeli jednak stolarka otworowa została wykonana z ramiaków sklejanych z trzech elementów tzw. „klejonki” (fot. 8), to jest jeszcze szansa, że można ją uratować, ponieważ jest odporniejsza na zjawiska anizotropii skurczu drewna. Drzwi i okna nadające się do naprawy, należy poddać procesom naprawczym tj. wymiany niektórych elementów na nowe, sklejeniu powiązań konstrukcyjnych (likwidacji luzów), likwidacji nieszczelności oraz poprawy powłok lakierowych, zeszlifując uprzednio lub opalając, powłoki lakiernicze spękane złuszczone i nie mające przyczepności do drewna. Dokonując renowacji powłok, należy zawsze pamiętać, że dobrze jest kiedy prace te wykonuje się tymi samymi lakierami, którymi pierwotnie stolarka była pokryta. Natomiast ilość naniesienia lakieru powinna wynosić tyle, by grubość błony lakierowej wynosiła 100–120 mikronów, po jej utwardzeniu.
Doprowadzenie zawilgoconej stolarki otworowej do stanu użytkowego jest bardzo trudne i wymaga profesjonalnego przygotowania zawodowego, ale możliwe, co praktyka już niejednokrotnie potwierdziła.

Ramy do obrazów z drewna
Nowoczesny i nie tylko, dom, aby mógł właściwie funkcjonować i dobrze się prezentować, musi być wypełniony różnymi drobnymi sprzętami dekoracyjnymi z drewna. Stąd w każdym mieszkaniu, znajdują się obrazy, (w ramach, wykonanych z drewna), które zamoczone wodą, muszą być poddane procesom suszenia, a następnie konserwacji.

Wysuszenie obrazu, szczególnie jego ozdobnych ram można przeprowadzić również przy pomocy bibuły, materiału higroskopijnego. Końcowa wilgotność drewna ramy obrazu powinna wynosić 8–10%, wówczas można przystąpić do procesów odnowienia pastą do mebli (może być „Pronto”), zaś ramy pozłacane czyścić ciepłą terpentyną.

W artykule przedstawiłem pokrótce najważniejsze zagadnienia dotyczące anizotropii pęcznienia i skurczu drewna, sprzętu domowego z drewna, występujące w czasie ich zamoczenia wodą, w powodzi oraz skutki i naprawy zniszczeń powstałych z tego tytułu.

Inż. Zbigniew Gęsiński
Fot. i rys. Autora

WARSTWY – DACHY i ŚCIANY 4’2001